Doanh nghiệp Việt trước thách thức chuẩn hóa hạ tầng trạm sạc xe điện

Đặc biệt với sự chuyển dịch mạnh mẽ sang xu hướng xe điện (EV), có thể khẳng định rằng các hiệp định thương mại tự do (FTA) giữa Việt Nam và các quốc gia trên thế giới đang đóng vai trò chiến lược trong việc thúc đẩy sự phát triển của ngành công nghiệp xe điện tại Việt Nam.

Với mạng lưới FTA rộng khắp trong khối ASEAN và các đối tác toàn cầu, Việt Nam có điều kiện thuận lợi để tiếp cận các công nghệ hiện đại, nguồn lực kỹ thuật cũng như thiết lập các quan hệ hợp tác với những thị trường EV phát triển như Hàn Quốc, Nhật Bản, EU hay Trung Quốc. Đây chính là nền tảng để nâng cao năng lực sản xuất, cải tiến công nghệ và thúc đẩy sự chuyển giao tri thức, từ đó từng bước hoàn thiện hệ sinh thái EV nội địa.

Đặc biệt, trong bối cảnh nhận thức về môi trường tại Việt Nam đang gia tăng, người tiêu dùng ngày càng có xu hướng lựa chọn các giải pháp giao thông bền vững, thân thiện với môi trường. Xe điện nổi lên như một phương tiện tất yếu, vừa đáp ứng nhu cầu di chuyển, vừa giảm thiểu khí thải nhà kính. Cùng với đó, việc Việt Nam tích cực triển khai các hệ thống phân phối điện số hóa (smart grid) không chỉ giúp cải thiện chất lượng hạ tầng năng lượng, mà còn tạo điều kiện cho việc phát triển hệ thống trạm sạc EV đồng bộ, thông minh và hiệu quả hơn.

Song song đó, những tiến bộ không ngừng trong công nghệ sạc – bao gồm sạc nhanh, sạc không dây và hệ thống quản lý pin thông minh – đang góp phần nâng cao trải nghiệm sử dụng xe điện tại Việt Nam. Những cải tiến này không chỉ rút ngắn thời gian sạc mà còn giảm thiểu chi phí vận hành và tăng sự thuận tiện cho người dùng cuối.

Bên cạnh động lực công nghệ, các chính sách hỗ trợ từ Chính phủ cũng đóng vai trò vô cùng quan trọng. Việc xây dựng tiêu chuẩn quốc gia cho trạm sạc, các gói tài trợ và ưu đãi đầu tư đang mở đường cho việc hình thành một hạ tầng sạc EV quy mô lớn. Đây là điều kiện tiên quyết để thị trường xe điện có thể phát triển bền vững trong dài hạn.

Cuối cùng, không thể không nhắc đến làn sóng đầu tư mạnh mẽ từ khối tư nhân và các doanh nghiệp khởi nghiệp công nghệ trong và ngoài nước. Họ đang tích cực mở rộng mạng lưới trạm sạc phủ khắp lãnh thổ Việt Nam, từ các đô thị lớn cho tới vùng sâu vùng xa. Sự tham gia chủ động này sẽ đóng vai trò then chốt trong việc thúc đẩy thị trường EV Việt Nam bứt phá trong giai đoạn tới.

Thách thức trong phát triển “mạch máu” cho xe điện

cơ sở hạ tầng trạm sạc đóng vai trò then chốt trong việc hỗ trợ quá trình chuyển đổi sang phương tiện giao thông phi carbon. Tuy nhiên, để đáp ứng được nhu cầu ngày càng tăng đối với xe điện (EV), hệ thống trạm sạc hiện nay vẫn đang đối mặt với hàng loạt thách thức kỹ thuật, kinh tế và pháp lý.

1. Khả năng tương thích và tiêu chuẩn hóa: rào cản đầu tiên

Một trong những vấn đề lớn nhất hiện nay là sự thiếu đồng bộ trong tiêu chuẩn kết nối giữa các loại xe điện và các trạm sạc. Người dùng thường gặp khó khăn trong việc xác định liệu một trạm sạc cụ thể có tương thích với dòng xe của họ hay không. Việc thiếu tiêu chuẩn chung cho đầu sạc, công suất sạc và phần mềm điều khiển khiến trải nghiệm sử dụng bị phân mảnh và gây tâm lý bất an cho người lái.

2. Công nghệ sạc nhanh và bài toán về hiệu suất

Sạc nhanh là yếu tố được người dùng quan tâm hàng đầu, đặc biệt là tại các khu vực đô thị bận rộn. Tuy nhiên, không phải trạm sạc nào cũng đủ công suất để đáp ứng điều này. Nhiều trạm vẫn sử dụng công nghệ cũ, chưa đáp ứng được nhu cầu sạc tốc độ cao, trong khi các trạm sử dụng công nghệ hiện đại lại có chi phí đầu tư lớn, tạo ra áp lực về giá cho cả nhà vận hành và người tiêu dùng.

3. Nỗi lo “phạm vi hoạt động” ở khu vực nông thôn

Đối với người tiêu dùng ở vùng xa, việc thiếu trạm sạc và tốc độ sạc chậm là lý do khiến họ ngần ngại chuyển sang sử dụng EV. Tâm lý lo ngại “hết pin giữa đường” và không có điểm sạc gần khiến họ tiếp tục trung thành với các dòng xe động cơ đốt trong truyền thống (ICE). Điều này làm chậm đáng kể quá trình chuyển đổi sang giao thông bền vững ở những khu vực ngoài đô thị.

Hệ thống trạm sạc xe điện tại nhà của một đơn vị tư nhân.

4. Giới hạn công nghệ pin ảnh hưởng đến toàn bộ hệ sinh thái

Công nghệ pin hiện tại vẫn còn nhiều hạn chế, đặc biệt là về tuổi thọ và khả năng chịu tải trong các lần sạc nhanh liên tục. Những yếu tố này không chỉ ảnh hưởng đến hiệu suất sử dụng mà còn làm tăng chi phí bảo trì và thay thế pin – yếu tố trực tiếp tác động đến chi phí vòng đời của cả hệ thống trạm sạc.

5. Thiếu chuẩn hóa phần mềm và ứng dụng truy cập trạm sạc

Hiện nay, có quá nhiều nhà cung cấp dịch vụ sạc với hệ sinh thái phần mềm riêng biệt – mỗi ứng dụng đều yêu cầu đăng ký tài khoản, thao tác thanh toán riêng và giao diện không đồng nhất. Điều này tạo ra sự phiền toái đáng kể cho người dùng và là một trong những “nút thắt” công nghệ cần được giải quyết để tạo nên trải nghiệm liền mạch và tiện lợi.

6. Áp lực lên lưới điện và chi phí vận hành

Khi số lượng EV tăng nhanh, lưới điện quốc gia sẽ chịu áp lực rất lớn để đáp ứng nhu cầu sạc đồng thời. Nếu không được quy hoạch và đầu tư đúng mức, tình trạng thiếu điện cục bộ hoàn toàn có thể xảy ra. Bên cạnh đó, chi phí lắp đặt, bảo trì và nâng cấp các trạm sạc – bao gồm cả pin dự trữ và hạ tầng lưới điện là vô cùng tốn kém. Những chi phí này nếu không được quản lý hiệu quả có thể làm tăng giá thành sạc và giảm sức hấp dẫn của xe điện.

7. Rào cản pháp lý và thủ tục hành chính

Ngoài các yếu tố kỹ thuật, vấn đề pháp lý cũng là một thách thức không nhỏ. Từ quy định sử dụng đất, cấp phép xây dựng, đến phê duyệt của cơ quan điện lực tất cả đều ảnh hưởng trực tiếp đến tiến độ triển khai các trạm sạc. Các thủ tục này thường phức tạp, khác biệt giữa các địa phương và tốn nhiều thời gian, tạo ra rào cản lớn đối với nhà đầu tư.

Cơ hội cho doanh nghiệp

Hiện tại, hệ thống tiêu chuẩn quốc gia của Việt Nam vẫn chưa có quy chuẩn kỹ thuật chính thức dành riêng cho các trạm sạc xe điện. Điều này đang tạo ra một khoảng trống pháp lý đáng kể, gây khó khăn cho doanh nghiệp trong việc triển khai các dự án đầu tư liên quan đến hạ tầng sạc. Việc sớm ban hành các bộ tiêu chuẩn và quy chuẩn rõ ràng, đầy đủ về thiết kế, lắp đặt và vận hành trạm sạc là điều cấp thiết để đảm bảo sự phát triển đồng bộ giữa phương tiện và hạ tầng hỗ trợ.

Theo đánh giá từ Bộ Công Thương, hệ thống tiêu chuẩn – quy chuẩn kỹ thuật cho xe điện không chỉ phục vụ công tác quản lý nhà nước mà còn là cơ sở định hướng cho các doanh nghiệp sản xuất, lắp ráp ô tô cũng như ngành công nghiệp hỗ trợ. Quan trọng hơn, đây là nền tảng nhằm tăng cường niềm tin của người tiêu dùng đối với dòng xe thân thiện môi trường và thúc đẩy quá trình chuyển đổi sang phương tiện giao thông phát thải thấp.

Trước thực trạng thiếu hụt hệ thống quy chuẩn, Bộ Khoa học và Công nghệ đang tổ chức lấy ý kiến cho Dự thảo Thông tư ban hành Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về trụ sạc xe điện. Đây là bước đi quan trọng nhằm thiết lập khung pháp lý đầu tiên cho các hệ thống sạc điện tại Việt Nam.

Vào tháng 4/2024, Bộ KH&CN đã chính thức sửa đổi, bổ sung Thông tư về đo lường nhóm phương tiện nhóm 2, trong đó đưa vào quy định mới về "thiết bị đo điện năng sạc pin xe điện" một bước đi nhằm tạo tiền đề pháp lý cho việc kiểm soát chất lượng và minh bạch chi phí sạc. Đồng thời, kế hoạch xây dựng tiêu chuẩn quốc gia năm 2024 cũng đang được triển khai với 8 bộ tiêu chuẩn liên quan đến ổ cắm và hệ thống sạc cho phương tiện giao thông xanh. Tuy vậy, quy chuẩn cụ thể đối với trạm sạc EV vẫn chưa được ban hành trong hệ thống TCVN.

Dự thảo quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về trụ sạc EV đang tập trung xử lý hàng loạt vấn đề kỹ thuật then chốt, trong đó bao gồm: yêu cầu an toàn với các trụ sạc sử dụng điện áp danh định đến 1.000V AC hoặc 1.500V DC và điện áp đầu ra tương ứng. Quy chuẩn này dự kiến áp dụng cho cả các dòng ô tô điện thuần (BEV) lẫn các mẫu xe hybrid sạc ngoài (PHEV), với điều kiện có khả năng sạc lại từ nguồn điện bên ngoài.

Song hành với sự phát triển hạ tầng, thị trường xe điện Việt Nam đang bước vào giai đoạn tăng trưởng mạnh mẽ. Theo các báo cáo dự báo, doanh thu thị trường xe điện có thể đạt mốc 3 tỷ USD vào năm 2025 và tiếp tục tăng gần gấp đôi, lên tới 7 tỷ USD vào năm 2030, với tốc độ tăng trưởng kép (CAGR) dự kiến khoảng 18% trong giai đoạn 2025–2030. Rõ ràng, nhu cầu phát triển trạm sạc là yếu tố tất yếu, tỷ lệ thuận với quy mô mở rộng của phương tiện điện hóa.

Về phía chính sách, Chính phủ đã ban hành Quyết định 876/QĐ-TTg, xác định rõ lộ trình chuyển đổi xanh trong ngành giao thông vận tải. Quyết định này đặt trọng tâm vào việc đẩy mạnh sản xuất xe điện trong nước, hỗ trợ doanh nghiệp và xây dựng mạng lưới sạc phủ rộng toàn quốc, đặc biệt tại các đô thị lớn và dọc các trục giao thông trọng điểm.

Mục tiêu lớn được xác định là đạt 100% phương tiện giao thông sử dụng điện vào năm 2050, trong đó hệ thống trạm sạc phải được phổ cập và dễ dàng tiếp cận trên toàn lãnh thổ. Cùng với đó là hàng loạt ưu đãi về thuế, miễn lệ phí đăng ký để thúc đẩy người dân chuyển đổi từ xe động cơ đốt trong (ICE) sang phương tiện xanh.

Tuy số lượng trạm sạc đã có bước tăng trưởng tích cực trong những năm gần đây, hạ tầng hiện hữu vẫn cần được củng cố về chất lượng, tính đồng bộ và hiệu quả vận hành. Việc khuyến khích sự tham gia của khu vực tư nhân trong đầu tư – phát triển trạm sạc là yếu tố then chốt, đặc biệt trong bối cảnh nhà nước đang mở rộng hành lang pháp lý để tạo thuận lợi tối đa cho thị trường.

Tại thị trường Việt Nam, VinFast hiện đang giữ vị thế dẫn dắt trong lĩnh vực phát triển hệ thống trạm sạc xe điện. Với mạng lưới phủ rộng khắp 63 tỉnh thành từ đô thị lớn đến các khu vực ngoại ô, VinFast không chỉ phục vụ cho hệ sinh thái xe điện riêng của mình mà còn đặt nền móng quan trọng cho quá trình phổ cập phương tiện không phát thải tại Việt Nam.

Tuy nhiên, thị trường trạm sạc hiện nay không chỉ là sân chơi của riêng VinFast. Các doanh nghiệp đang tham gia thị trường này ngày càng đa dạng và có thể chia thành ba nhóm phát triển chính, tùy theo mục tiêu và mô hình khai thác:

• Nhóm trạm sạc chính hãng: Đây là các trạm sạc được xây dựng tại hệ thống đại lý ủy quyền hoặc cung cấp cho khách hàng lắp đặt tại nhà khi mua xe chính hãng. Mô hình này thường gắn liền với chiến lược bán hàng và dịch vụ sau bán hàng của các hãng xe, đảm bảo tính đồng bộ về công nghệ và hỗ trợ kỹ thuật.

• Nhóm trạm sạc công cộng: Bao gồm các đơn vị hoạt động độc lập như EV One, EverCharge – những doanh nghiệp đang đầu tư phát triển hệ thống sạc mở phục vụ nhiều dòng xe điện khác nhau, không phụ thuộc vào thương hiệu sản xuất. Các trạm công cộng thường được lắp đặt tại bãi đỗ xe, trung tâm thương mại, cây xăng hoặc dọc theo các tuyến giao thông chính.

• Nhóm cung cấp giải pháp sạc tại nhà: Đây là các công ty chuyên cung cấp thiết bị và dịch vụ lắp đặt sạc dân dụng cho người dùng cá nhân hoặc doanh nghiệp. Có thể kể đến những cái tên như EverEV, GreenCharge, Star Charge, Autel... Những đơn vị này tập trung vào trải nghiệm cá nhân hóa, tiện lợi và tối ưu chi phí cho người dùng cuối.

Đáng chú ý, trong thời gian gần đây, TMT Motors đơn vị đang nổi lên trong phân khúc xe điện thương mại cũng đã chính thức tuyên bố tham gia vào cuộc chơi hạ tầng sạc. Sau một thời gian dài cân nhắc và tranh luận nội bộ, TMT Motors quyết định triển khai mạng lưới 30.000 trạm sạc trên toàn quốc. Hệ thống này sẽ bao gồm cả trạm sạc tiêu chuẩn, sạc nhanh và tích hợp thêm các dịch vụ tiện ích như thanh toán điện tử, kiểm tra pin, bảo trì định kỳ... Đặc biệt, TMT Motors khẳng định các trạm sạc của họ sẽ mở cửa cho toàn bộ các hãng xe điện, không giới hạn trong phạm vi thương hiệu nội bộ đây là một bước đi mang tính chiến lược nhằm thúc đẩy kết nối và tiêu chuẩn hóa hạ tầng.

Bên cạnh đó, một “ông lớn” khác cũng không đứng ngoài xu hướng này Tổng Công ty Điện lực Dầu khí Việt Nam (PV Power). Với thế mạnh về hạ tầng năng lượng và mạng lưới phủ rộng, PV Power đang từng bước xây dựng hình ảnh trở thành nhà cung cấp trạm sạc uy tín quy mô quốc gia. Công ty đã bắt đầu triển khai các trạm tại một số tỉnh, thành và có kế hoạch mở rộng nhanh chóng trong thời gian tới, đồng thời kết hợp với các đối tác công nghệ để tối ưu giải pháp vận hành và trải nghiệm người dùng.

Các doanh nghiệp đang kì vọng vào một sân chơi mới trong cuộc đua điện hoá.

Trong cuộc đua phát triển hạ tầng trạm sạc điện tại Việt Nam, V-Green – công ty thành viên trực thuộc Tập đoàn VinFast – hiện đang giữ vai trò tiên phong, không chỉ về quy mô đầu tư mà còn ở mô hình triển khai. Điểm nổi bật và mang tính đột phá của V-Green chính là việc lần đầu tiên đưa vào ứng dụng mô hình trạm sạc nhượng quyền một sáng kiến chưa từng có tiền lệ tại thị trường Việt Nam tính đến thời điểm hiện tại.

Mô hình này cho phép các cá nhân, doanh nghiệp sở hữu mặt bằng có thể trở thành đối tác vận hành trạm sạc, từ đó tham gia trực tiếp vào chuỗi giá trị hạ tầng xe điện. V-Green không chỉ cung cấp công nghệ, thiết bị và hỗ trợ vận hành, mà còn cam kết chia sẻ doanh thu minh bạch, tạo ra một kênh đầu tư sinh lời hấp dẫn và bền vững cho các nhà đầu tư, đặc biệt trong bối cảnh nhu cầu sạc điện tăng trưởng mạnh.

Chính bước đi mang tính chiến lược này không chỉ giúp VinFast và V-Green tăng tốc mở rộng mạng lưới trạm sạc trên toàn quốc một cách hiệu quả và tiết kiệm chi phí, mà còn góp phần lan tỏa mô hình kinh doanh trạm sạc như một lĩnh vực thương mại tiềm năng mới trong nền kinh tế xanh.

Thực tế, với tốc độ tăng trưởng ấn tượng của thị trường xe điện và xe hybrid sạc ngoài (PHEV) trong những năm gần đây, sân chơi trạm sạc tại Việt Nam đang có dư địa phát triển rất lớn. Nhu cầu sử dụng xe điện ngày càng gia tăng đã mở ra không gian phát triển mạnh mẽ cho các doanh nghiệp đầu tư vào hạ tầng sạc điện, cả về mặt kỹ thuật lẫn thương mại.

Trong thời gian tới, khi ngày càng có nhiều doanh nghiệp – từ lĩnh vực năng lượng, công nghệ đến bất động sản – tham gia vào hệ sinh thái hạ tầng sạc, chúng ta có thể kỳ vọng Việt Nam sẽ hình thành mạng lưới trạm sạc toàn diện, phủ rộng và hiện đại, tạo điều kiện then chốt để thúc đẩy quá trình điện hóa giao thông.

Không chỉ dừng lại ở việc hỗ trợ người dùng xe điện, sự phát triển hạ tầng sạc còn mở ra hàng loạt cơ hội kinh doanh mới – từ sản xuất thiết bị sạc, phần mềm quản lý năng lượng, tích hợp dịch vụ tiện ích đến các mô hình hợp tác công – tư trong lĩnh vực giao thông và năng lượng sạch.